Stany Zjednoczone i Kuba po 54 latach nawiązały w 2015 r. stosunki dyplomatyczne. Symbolem poprawy stosunków amerykańsko-kubańskich była wizyta prezydenta Baracka Obamy na Kubie, w marcu br. Poprawę stosunków między Waszyngtonem i Hawaną uznano za likwidację ostatnich pozostałości po zimnej wojnie. Poprawa tych stosunków nie wyeliminowała jednak wielu problemów, które nadal obciążają stosunki Kuby z USA. Kuba m.in. żąda zniesienia embarga gospodarczego nałożonego przez Kongres amerykański oraz żąda zwrotu bazy amerykańskiej Guantanamo znajdującej się od 1903r. na terytorium Kuby. Nic jednak nie wskazuje, aby rząd amerykański był gotów zwrócić Kubie kawałek jej terytorium.
Oto kilka informacji na temat bazy Guantanamo. Jej początek sięga czasów wojny między Stanami Zjednoczonymi i Hiszpanią w 1898 r., w wyniku której Kuba stała się protektorem amerykańskim. W 1903 pierwszy prezydent Kuby Thomas Estrada Palma pod naciskiem Amerykanów wydzierżawił Stanom Zjednoczonym na czas niekreślony teren, na którym zbudowali oni swoją bazę marynarki wojennej. Układ amerykańsko–kubański przewidywał, że Stany Zjednoczone wybudują w Guantanamo bazę zaopatrującą okręty wojenne USA w węgiel a sama baza znajdzie się „pod całkowitą jurysdykcją i kontrolą” amerykańską.
Baza Guantanamo znana również pod skrótami „GTMO” lub „Gitmo” znajduje się na obszarze 116 km2 i ma ponad dwudziestokilometrową granicę z Kubą. W 1934 r. w ramach polityki „dobrego sąsiedztwa”, zainicjowanej przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta, podpisano nowy układ amerykańsko-kubański potwierdzający prawo USA do bezterminowej dzierżawy bazy w zamian za roczną opłatę w wysokości 4085 dolarów. Wysokość tej opłaty do dzisiejszego dnia nie uległa zmianie, ale rząd Fidela i Raula Castro żądając zwrotu terytorium bazy nie przyjmuje tej symbolicznej zapłaty za dzierżawę.
Baza amerykańską w Guantanamo zyskała na znaczeniu w okresie zimnej wojny i po rewolucji na Kubie. Władze amerykańskie przetrzymywały w niej różnych uchodźców z krajów Ameryki Łacińskiej. Po ataku terrorystycznym 11 września 2001 r. na Nowy Jork i Waszyngton baza w Guantanamo odegrała ważna rolę w amerykańskiej wojnie z terroryzmem. George W. Bush ogłosił, że więźniowie podejrzani o terroryzm nie są przetrzymywani na terytorium Stanów Zjednoczonych wobec tego nie podlegają ochronie prawnej, konstytucyjnej obowiązującej w USA.
W szczytowym okresie, w więzieniach w Guantanamo Amerykanie przetrzymywali blisko 800 więźniów z 40 krajów bez przedstawienia im aktu oskarżenia. Więźniowie pochodzili nie tylko z Afganistanu i Iraku, ale także z innych krajów. Pierwsi więźniowie z Afganistanu i Pakistanu osadzeni zostali w Guantanamo 11 stycznia 2002 r. 22 czerwca 2004 r. Sąd Najwyższy USA orzekł, że więźniowie w Guantanamo mają pewne prawa, ale nie określił w jaki sposób prawa te miałyby być respektowane.
Więźniowie byli poddawani różnym fizycznym i psychicznym katorgom np. byli zastraszani, szczuci psami, obnażani, zmuszani do wielogodzinnego stania w niskich temperaturach. Wywołało to protesty zarówno w USA jak i poza Stanami Zjednoczonymi. W tej sytuacji prezydent George’a W. Bush w 2005 r. podpisał ustawę, która zabraniała okrutnego traktowania więźniów. W dniu 10 czerwca 2006 r. trzech więźniów popełniło samobójstwo. Były również liczne przypadki samookaleczeń, jako forma protestu przeciw nieludzkim warunkom panującym w więzieniu.
Kiedy 20 stycznia 2009 r. prezydentem został Barack Obama, dwa dni później podpisał dokument przewidujący zamknięcie więzienia w Guantanamo w ciągu roku. Administracja Obamy chciała rozesłać więźniów z Guantanamo do więzień stanowych na terenie USA. Okazało się jednak, że władze stanowe są zdecydowanie przeciwne temu pomysłowi. W międzyczasie kolejni więźniowie popełniali samobójstwa, ogłaszali głodówkę i podejmowali różne akcje protestując przeciw okrutnym warunkom panującym w więzieniu.
23 maja 2013 r. prezydent Obama wezwał Kongres do zamknięcia więzienia w Guantanamo, „które nigdy nie powinno być otwarte” – stwierdził prezydent. Ale Kongres nie podjął żadnych działań w tym kierunku. W tej sytuacji administracja Obamy zwróciła się do różnych krajów, aby przyjęły do swoich więzień więźniów z Guantanamo. Apel okazał się częściowo skuteczny. M.in. w grudniu 2013 r. Słowacja przyjęła trzech więźniów, w maju 2014r. Katar przyjął 5 więźniów, a w grudniu 2014r. do Urugwaju przetransportowano 6 więźniów.
W rezultacie tej akcji, w kwietniu 2016 r. w Guantanamo pozostało 91 więźniów. W sumie w więzieniu w Guantanamo przetrzymywanych było 779 więźniów.
Prof. dr hab. Longin Pastusiak
Autor jest profesorem w Akademii Finansów i Biznesu Vistula, b. posłem na Sejm (1993-2001) i b. marszałkiem Senatu (2001-2005).
